Klucze

Klucze po raz pierwszy wymieniane są w źródłach w 1374 r. jako wieś w połowie królewska i rycerska produkująca żelazo. W XVI w. wieś przeszła ostatecznie w ręce szlacheckie i stworzono w niej folwark. Dynamiczny rozwój tego majątku nastąpił u schyłku XVIII w., działały w nim kopalnie rud żelaza, huta szkła, zamieszkiwali tu liczni rzemieślnicy. W tym czasie właściciele folwarku Klucze wybudowali nowy dwór. W XIX w. wieś i folwark Klucze leżały w gminie Bolesław, w powiecie olkuskim. W końcu XIX w. istniał tu już ruch spółdzielczy. Działała wtedy – jedna z pierwszych w powiecie – Spółdzielnia „Solidarność”. W 1887 r. Klucze kupił Ludwik Mauve, który wkrótce rozpoczął budowę dwóch zakładów: cementowni Towarzystwo Akcyjne Fabryki Portland-Cement „Klucze” oraz papierni, która od 1912 r. nazywała się Towarzystwo Akcyjne Fabryki Papieru „Klucze”, a akcjonariuszami zostali: Karol Mauve, Herman Mauve, Włodzimierz Mauve, Katarzyna Zelewiczowa i Wiera Dietlowa. W 1931 r. zakład otrzymuje nazwę Kluczewska Fabryka Papieru i Celulozy S.A. w Warszawie. Po wojnie właścicielem fabryki zostało państwo, a zakład zmienił nazwę na Fabryka Celulozy i Papieru im. Jarosława Dąbrowskiego. W 1982 r. Kluczewskie Zakłady Papiernicze zostają wpisane do rejestru przedsiębiorstw państwowych. W 1991 r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa pod firmą Kluczewskie Zakłady Papiernicze S.A. W 1996 r. głównym akcjonariuszem spółki staje się międzynarodowa korporacja, co skutkuje zmianą nazwy firmy na International Paper Klucze S.A.
W 2003 r. korporacja Kimberly Clark, międzynarodowy producent i dystrybutor produktów higienicznych, podjęła decyzję o inwestycji w fabrykę w Kluczach. 10 lat później powstaje Velvet CARE.

Jeśli chodzi o zabudowę dworską, pierwszym budynkiem jaki zastał Mauve w Kluczach był pałac z kolumnowym wejściem, który spłonął w 1905 roku. Mauve zbudował nowy obiekt - pałac z wieżyczką i modną wówczas drewnianą loggią. Właściciel wybudował nową budowlę, zgodnie z popularną wówczas modą na architekturę w tzw. stylu szwajcarskim – inspirowaną drewnianym budownictwem uzdrowisk i górskich kurortów Szwajcarii. Żona Ludwika, Selma nie chciała jednak mieszkać w tym pałacyku, stąd wkrótce powstała dla niej odrębna rezydencja. W roku 1903 zarząd nad majątkiem objął najstarszy syn Ludwika -Karol., który administrował nim do 1910 roku, a następnie wyprowadził się do Szczecna w powiecie kieleckim. W tym czasie do majątku w Kluczach przeprowadziła się córka Katarzyna, która wyszła za mąż za polskiego inżyniera Stefana Zielewicza. Druga córka Ludwika Mauve – Wera, wyszła za mąż za Borysa Dietla i to oni stopniowo przejęli zarząd nad kluczewskim majątkiem. Mieli oni trzech synów: Borysa - juniora, Ludwika i Andrzeja. W tym czasie powstały jeszcze dwa mniejsze dworki: obecnie w jednym mieści się Ośrodek Pomocy Społecznej, a w drugim placówka Banku PKO SA.

Na własność Borysa Dietla przeszła również pobliska gorzelnia i tartak. Borys Dietel był szanowany przez mieszkańców. Posiadał ogromną wiedzę na temat zarządzania majątkiem ziemskim, zdobytą w czasie studiów w Niemczech. Wprowadzał wiele nowinek technicznych, nowe odmiany upraw czy nawozów. Gospodarstwo było dość duże i dawało zatrudnienie mieszkańcom Klucz. W okresie międzywojennym pałac otoczony był rozległym parkiem z fontanną i stawem rybnym a nieopodal znajdowały się zabudowania gospodarcze. Malownicza willa służyła nie tylko jako dom mieszkalny, ale była jedną z najważniejszych dominant architektonicznych w obrębie miejscowości. Dobra te należały do rodziny Dietlów nieprzerwanie do końca II wojny światowej, kiedy w 1945 r. majątek podzielono na kilka części i odebrano prawowitym właścicielom.

W ostatnich latach - córka Borysa – juniora i Elfie – Heide-Marie Dietel przekazała Urzędowi Gminy Klucze rodzinne fotografie i pamiątki, które stanowią nieocenione dziedzictwo tego miejsca.

Przez kilkadziesiąt lat w pałacyku działała Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” i to ona była administratorem obiektu. Od 2006 roku obiekt jest własnością Gminy Klucze.

W 2010 został wpisany do rejestru zabytków. Obecnie budynek ten, jak i sąsiadująca z nim tzw. „stara gmina” wraz z parkiem, dzięki funduszom europejskim zostały zrewitalizowane i stanowią reprezentacyjną część miejscowości. A swoją siedzibę znalazły tutaj takie instytucje jak: żłobek „Baśniowy Dworek”, dzienny dom pobytu seniora „Złota Jesień”. Stworzona została przestrzeń do działalności społecznej i kulturalnej. W Kluczach ponad to są malownicze miejsca do spacerów i wędkowania - jak okolice stawów: Zielony oraz Czerwony, powstałych po zalaniu wyrobisk rud żelaza. Atrakcyjnymi terenami do łowienia ryb są także stawy w okolicach Klucz - Osady (użytkowane przez miejscowe koło wędkarskie). Przez Klucze przebiegają ważne szlaki turystyczne. W Kluczach aktywnie działają Koło Gospodyń Wiejskich i liczne Stowarzyszenia, klub piłkarki GLKS „Przemsza Klucze”. Funkcjonuje Gminny Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna.

Bogucin Duży